Valen krins

Valen krins :

Teigen

Valen krins består av:
Handeland, Valen, Eikeland og Teigen

KVA BETYR VALEN ? Når ein skal tenka seg kva historiske navn betyr, er det avgjerande korleis ein ser for seg lendet ser ut/har sett ut, og tid i historia namnet er komme til.
Namnet er gammalt, høyrer til i gruppa blant dei eldste namn i landet, anten det opphaveleg har vore Valen eller Valo. Støtte for dette finn vi i endinga, som sannsynlegvis er kortform, hankjønn eller hokjønn, av –ven/-vin (norsk stadnamnleksikon: naturleg eng/grønt lende/grøderikt område). Val myntar vel helst på det norrøne Vadill, som i følge samme bok betyr ’grunn vik, stad som fell tørr i sjøen, lågt eid’.
Likevel kan det vera vanskeleg når samme bok viser til at forstavinga val- kan tolkast ulikt, her brukt både om falk, varde, Ivar Aasen viste til at namnet betydde ’en lav eller dyb flade på landet’, langstrekt jordrygg, voll, det namnet i Norge som liknar mest er Valan, som er gitt tydinga ’liggestad for fartøy’.
’Vår’ form av namnet har sin like fleire stader i landet, svært mange av dei er det på Vestlandet, for Hordaland sin del; i Kvinnherad, i Sveio, på Sotra og i Lindås. I Sveio veit eg (gjennom sidene om Fartein Valen) at garden også her har heitt Valo, men skriven som Valen. Dette kan skuldast dansketida, at dei første offentlege papir og stadshenvisningar er skrivne av danskar eller embedsmenn som skreiv på dansk, forvansking av namnet er kjent frå denne tida (Walen, Wallen, Wahlen). Seieforma/daglegtalen hos oss er framleis Valo (i Valo). Mange stader i landet har ending –lo, og peikar på grøderikdomen, slett (åker)lende, som for hovudstaden sin del.
Felles for dei lokale Valen-stadene er at dei ligg ved vatn, er dyrka og odla, i le for ver og vind, har grunne vågar og strand.

Valen / Valo var ein storgard, i alle høve i vestlandsmålestokk. Ein kan følgja garden tilbake til adelsslekter og / eller kongar. At garden aldri var innlemma i klostergods eller seinare baroni, seier sitt om storleik, slektskaper og betydning. I begynninga av 1800-talet finn vi ein Proprietær (proprius, sjølveigande gardeigar) Undahl (Undall) her, han og etterkommarane skulle setta stort preg på Valegarden til dei måtte forlata han i 1906 og i 1934 (sjå meir under Reidar Handeland: historie).

I 1906 kjøpte amtet (Fylket) Nordre Valen gard og bestemte at her skulle byggast asyl. Av alle alternativa let det til at Valegarden hadde dei beste mulighetene for gardsdrift, vatn, elektrisitetsutbygging (tredje offentlege bygg i landet som vart forsynt med elektrisitet, ennotil sjølvprodusert)

I 1934 vart Søre Valen gard ekspropriert (sjå høgre felt). Ein trur dette tunet er den første garden på Valen. Åra etter hundreårsskiftet medførte store endringar for 'Valebuane'. Dei fleste kom frå husmannsplasser, og kunne innløysa bruka som sjølveigande.
Dei kunne også få arbeid ved 'asylet', og enno finn ein mange med 'gamle' valenamn i arbeid her.

Handeland og Valen har fått eigne sider her.

Eikeland:
I gamle skriv finst lite stoff om Eikeland. Gardsnamnet skulle tolka seg sjølv. Anders Havnelid (Kvinnherad 5), nemner at namnet kan ha kome til i jarnalderen, (som dei fleste -landgardar). Det vert også nemnt at det kan ha vore kultstad for valefolket, men det er svært få fornfunn i området. Garden er første gong nemnd i Bergenhus lensrekneskap i 1590, som ein heller liten gard under Halsnøy kloster. Ein kan såleis rekna med at det var lite busetnad utover mot Porsvik før i nyare tid, då hovudsetet pa Eikelandsgarden låg på Eikelandshaugen (ritellet). Johannes Gunnarson, «Muffen», sat pa ein del av garden i år 1900. Han vart ein av Valen sine første handelsmenn og dreiv landhandel ved Eikelandssjøen. Øystein Eskeland kjøpte av «Muffen» i 1931, seinare kjøpte han resten av garden og Eikelandsgarden var samla igjen. Mykje av den gamle garden er ’gått med’ til nyare busetnad

Teigen:
I tidlegaste nemning Munketeigen. Var etter alt å døma ein del av Halsnøy kloster, som odla han for å ha gode veksttilhøve for krydderplantar som igjen sette smak på brennevinet dei produserte ( i alle fall er dette noko folket har fortalt kvarandre i generasjonar).
Har sidan vore del av Valegarden saman med Kirketeigen (Sundsteigen fekk dette namnet etter at Undall hadde gjeve vyrkje herifrå til gjennoppbygging av Eidskyrkja som brann), men lengstlevande som ei grend med sjølveigand hus og gardar.
Teigen var og lenge kjent som religiøst 'høgsete', der årlege Teigastemne var viktige for kristenfolket.